گرمايش جهاني چيست؟
 |
آنچه اين روزها از آن به عنوان گرمايش جهاني (Global warming) نام برده ميشود در حقيقت افزايش ميانگين درجه حرارت زمين در نزديكي سطح آن است.
تحقيقات دانشمندان نشان ميدهد در طول يكصد سال گذشته ميانگين دماي هوا در نزديكي سطح زمين بين 0.18 تا 0.74 درجه سانتيگراد افزايش يافته است.
هيئت بينالدولي تغييرات آب و هوايي (IPCC) كه مرجعي معتبر در زمينه تغييرات آب و هوايي و تاثيرات گرمايش جهاني است، در گزارشي اعلام كرد: «بيشتر افزايش دمايي كه از اواسط قرن بيستم در كره زمين مشاهده شده، مربوط به گازهاي گلخانهاي است كه انسانها توليد كردهاند.»
البته اين هيئت در گزارش خود نقش عوامل طبيعي چون آتشفشانهاي خورشيدي را رد نكرده است اما معتقد است اين اثرات تا اوايل دهه 50 ميلادي كه دنيا هنوز صنعتي نشده بود، قابل بررسي است.
مدلهاي تغييرات آب و هوايي كه IPCC طراحي كرده است، نشان ميدهد در فاصله سالهاي 1990 تا 2100 ميلادي ميانگين دماي هواي سطح زمين بين 1.1 تا 6.4 درجه سانتيگراد افزايش مييابد. هرچند اغلب بررسيها تنها به نشان دادن نتايج گرمايش جهاني تا سال 2100 ميلادي اكتفا ميكنند، اما دانشمندان معتقدند حتي اگر ميزان گازهاي گلخانهاي جو زمين ثابت بماند، اثرات آن تا پايان هزاره سوم پابرجا خواهد بود.
گرمايش جهاني اثرات ناخوشايند فراواني بر زندگي انسانها و جانوران روي آن ميگذارد. با گرم شدن زمين، يخهاي قطبي آب ميشوند، سطح آب درياها بالا ميآيد و فصلها شدت بيشتري ميگيرند. يعني زمستانها سردتر از هميشه خواهد بود و تابستانها گرم و خشك. اين ماجرا بر كشاورزي كه يكي از كليديترين صنايع موجود روي زمين است تاثير ناخوشايند ميگذارد.
دانشمندان پيشبيني در مورد اثرات سوء گرمايش جهاني را تا آنجا پيش بردهاند كه ميگويند با گرم شدن تدريجي زمين، به زودي نوع محصولات كشاورزي زمينها هم تغيير خواهد كرد.
شماليها از جنوبيها داغترند
در طول اين سالها دماي هوا چه بر سطح آب و چه بر سطح خشكي افزايش يافته است اما افزايش دما بر سطح خشكي به مراتب بيش از سطح آب بوده است. از سال 1979 ميلادي تاكنون ميانگين دماي هواي سطح خشكي دو برابر دماي هواي سطح آبها افزايش يافته است. (سطح خشكيها در هر دهه 0.25 درجه سانتيگراد گرمتر شده در حالي كه اين رقم براي سطح آب 0.13 درجه سانتيگراد است.)
اينكه چرا افزايش دماي سطح آبها كمتر از خشكيهاست، به دو دليل برميگردد. يكي اينكه درياها ظرفيت گرمايي بيشتري نسبت به خشكي دارند و ديگر اينكه دريا از روشهايي چون تبخير ميتواند حرارت خود را كاهش دهد.
به اين ترتيب نيمكرده شمالي زمين كه خشكيهاي بيشتري نسبت به نيمكره جنوبي دارد، گرمتر است.
تاريخ مكرر
كره زمين تاكنون بارها و بارها گرم و سرد شدن را تجربه كرده است. نزديكترين اين تغييرات 800 هزار سال پيش بود (800 هزار سال در زمينشناسي، گذشته بسيار نزديك محسوب ميشود) كه زمين هشت دوره يخبندان را تجربه كرد.
پديد آمدن سريع گازهاي گلخانهاي در اوايل دوران ژوراسيك (حدود 180 ميليون سال پيش) هم سبب شد ميانگين درجه حرارت زمين بين پنج تا 9 درجه سانتيگراد افزايش يابد.
تحقيقات كارشناسان دانشگاه انگليسي اپن Open نشان ميدهد گرما سرعت فرسايش سنگها را تا چهار برابر افزايش ميدهد. همين دليل سبب شد تا در دوران ژوراسيك، با افزايش دما، دي اكسيد كربن هوا با سنگها تركيب شود و پس از مدتي (البته نه چندان كوتاه) ميزان كربن هوا به سطح متعادلش بازگردد.
ضررهاي اقتصادي گرم شدن زمين
برخي از كارشناسان اقتصادي در طول اين سالها كه بحث گرمايش جهاني در دنيا داغ شد، تلاش كردند ميزان ضررهاي اقتصادي اين گرمايش را در جهان برآورد كنند. تاكنون بيش از يكصد تحقيق در اين زمينه انجام شده است، اما هنوز نتيجه يكسان و مشخصي به دست نيامده است. اين تحقيقات ميزان مضرات اقتصادي گرمايش جهاني را از رقمي در حدود سه دلار براي هر تن دي اكسيد كربن تا 95 دلار براي هرتن برآورد كردهاند.
نتايج تحقيقات اين دانشمندان اما بر يك نكته تاكيد دارد: «هرچند كشورهاي توسعه يافته بيشترين ميزان توليد گازهاي گلخانهاي را دارند، اما كشورهاي در حال توسعه بيشترين آسيب اقتصادي را از گرم شدن زمين ميبينند.»
پيمان كيوتو و نافرمانان
در سال 1997، سازمان ملل متحد اجلاسي را در شهر كيوتوي ژاپن برگزار كرد. نتيجه اين اجلاس تنظيم معاهدهاي در مورد كاهش گازهاي گلخانهاي بود. پيماننامهاي كه به پيمان كيوتو معروف شد.
بر اساس اين پيماننامه، كشورهاي توسعه يافته از جمله ژاپن ملزم شدند كه ميزان خروج گازهاي گلخانهاي خود را تا سال 2012 ميلادي تا 5.2 درصد كاهش دهند. مبناي اين كاهش ميزان توليد گاز گلخانهاي در سال 1990 در آن كشورها بود.
براساس برنامههاى سازمان بينالمللى محيط زيست UNEP تا سال ۲۰۱۲ بايد ۳۶ كشور صنعتى اين پيماننامه را امضا كنند و با اجراى اين برنامه دى اكسيد كربن يكى از مهمترين گازهاى سازنده گازهاى گلخانهاى ۴۰ بار در سطح جو كمتر خواهد شد.
تاكنون 140 كشور اين پيمان را امضا كردهاند اما هنوز آمريكا و استراليا به آن نپيوستهاند. جرج بوش، رئيس جمهور آمريكا، معتقد است اجراي اين پيمان زيان اقتصادي بزرگي براي آمريكا به بار ميآورد زيرا ساختار صنعتي و كارخانههاي اين كشور به گونهاي است كه بيشترين آلايندگي را در جهان دارد و اگر آمريكا بخواهد اين ساختار را تغييربدهد سالها طول ميكشد